“Onkruid is een bloem die niet geliefd is.” (Ella Wheeler Wilcox)
In tuinen en landbouwgebieden vinden we veel planten die we als onkruid beschouwen, omdat hun aanwezigheid voor ons ongewenst is. Maar als we deze planten vanuit een ander perspectief bekijken, zien we dat ze juist waardevol kunnen zijn: ze zijn te gebruiken als voedsel en als geneeskrachtige planten.
Wij hebben 18 planten verzameld die vaak als onkruid worden gezien en veel voorkomen in tuinen en langs sloten. We lopen er vaak voorbij of roeien ze uit, zonder hun nuttige eigenschappen en toepassingsmogelijkheden te kennen.
Grote brandnetel (Urtica dioica)
Zowel de wortel als de bladeren van de brandnetel zijn bruikbaar. Van de jonge scheuten kan een groentegerecht worden gemaakt; een aftreksel kan in de tuin worden gebruikt voor plantenbescherming en als natuurlijke meststof.
Thee van de bladeren is uitwendig geschikt voor haarverzorging, haaruitval en problemen met een vette of schilferige hoofdhuid. Inwendig werkt het licht vochtafdrijvend en wordt het gebruikt bij ontstekingen van de nieren en urinewegen; het ondersteunt ook de bloedaanmaak. De bladeren kunnen vers tot thee worden verwerkt of in het voorjaar worden verzameld en gedroogd voor de winter.
Gewoon duizendblad (Achillea millefolium)
Tijdens de zomer kan het bovenste derde deel van het bloeiende, bovengrondse deel worden geoogst. Het werkt ontstekingsremmend, krampstillend op de gladde spieren, antimicrobieel, bevordert de veneuze bloedsomloop en stimuleert de eetlust.
Het helpt bij spijsverteringsstoornissen en verlicht maag-, darm- en galblaaskrampen. Duizendbladthee kan menstruatiekrampen verminderen of zelfs volledig wegnemen, vooral als men 1–2 dagen vóór het begin van de menstruatie al start met drinken. Het wordt ook toegepast bij bekkenontstekingen, krampen en andere gynaecologische klachten, zoals een onregelmatige menstruatie.
Kleefkruid (Galium aparine)
De bloeiende scheuten kunnen van juni tot september worden verzameld. De thee wordt uitwendig gebruikt bij acne en huidaandoeningen; inwendig werkt ze kalmerend, bevordert de slaap, verlaagt de bloeddruk en werkt vochtafdrijvend.
De hele plant is eetbaar en kan gekookt ook als groente worden gegeten.
Paardenbloem (Taraxacum officinale)
Zowel de wortel als het bloeiende bovengrondse deel zijn eetbaar. Wortels, bladeren en bloemen kunnen in het voorjaar en in de herfst worden verzameld en na reiniging worden gedroogd.
De thee stimuleert de eetlust, reguleert de werking van lever en nieren, bevordert de spijsvertering en galproductie, werkt vochtafdrijvend en bloedzuiverend. Verse bladeren zijn geschikt voor lentesalades of als groente; van de bloemen kan siroop of een honingvervanger worden gemaakt, en van in de herfst geoogste wortels een koffiesurrogaat.
Smalle weegbree (Plantago lanceolata)
De bladeren van smalle weegbree hebben een antibacteriële en ontstekingsremmende werking. Het drogen moet snel gebeuren, omdat de werkzame stoffen snel afbreken – dit is te zien aan het donker worden van het blad tijdens het drogen. Donker of zwart geworden bladeren zijn niet meer bruikbaar.
Van de bladeren kunnen thee, siroop of tinctuur worden gemaakt, die worden toegepast bij verkoudheidsklachten van de luchtwegen. Ze werken ontstekingsremmend, immuunstimulerend en hoestdempend.
Ook de grote weegbree (Plantago major) komt vaak voor en is eveneens waardevol en bruikbaar.
Vogelmuur (Stellaria media)
De jonge scheuten van vogelmuur, die in het voorjaar massaal voorkomt, hebben een aangename, licht zoete smaak. Ze kunnen worden gebruikt voor salades, soepen, groentegerechten en pesto.
De plant is rijk aan vitamine A en C, magnesium en fosfor. Ze heeft een reinigende werking op nieren en lever; de thee wordt aanbevolen ter preventie van bloedingen.
Wilde cichorei (Cichorium intybus)
Zowel de wortel als het bloeiende bovengrondse deel zijn bruikbaar en worden aanbevolen bij stoornissen in de lever- en nierfunctie. De plant verlaagt het cholesterolgehalte, stimuleert de eetlust, helpt bij spijsverteringsproblemen en werkt galafdrijvend.
Van de schoongemaakte en geroosterde wortel kan een koffiesurrogaat worden gemaakt.
